De grondlegger van het Jenaplanonderwijs is de Duitse pedagoog Peter Petersen (1884-1952). Peter Petersen werd in 1884 geboren in een boerengezin in een dorp in Grossenwiehe in Duitsland aan de Duits-Deense grens. In 1923 werd Peter Petersen hoogleraar in de opvoedkunde. Hij kreeg daarbij de leiding over het pedagogisch seminarie en van de universitaire oefenschool in het Oost-Duitse Jena. Op verzoek van ouders uit de stad Jena en omgeving heeft Peter Petersen een universitaire oefenschool ingericht naar zijn vernieuwingsinzichten. Van 1923 tot 1950 is Petersen in de Duitse stad Jena actief geweest en vanaf 1928 werkte zijn vrouw Else Petersen met hem samen. De laatste jaren van zijn leven zijn bijzonder bitter geweest: zijn levenswerk in Jena, een stad in de voormalige Duitse Democratische Republiek werd systematisch afgebroken. Een jaar voor zijn dood in 1952 werd de universiteitsschool van Jena gesloten, omdat de politieke leiders vonden dat deze school politiek gezien een zeer gevaarlijk overblijfsel vormde van de Weimar-republiek.
Oprichter Peter Petersen 1884-1952
De nieuwe-schoolbeweging
De basis van het Jenaplanonderwijs is de reformpedagogiek. Deze nieuwe-schoolbeweging (‘La ligue Internationale pour l’Education Nouvelle’) ontstond in 1921 uit onvrede over het 19e eeuwse schoolsysteem, waarbij de inperking van individuele vrijheid leidde tot strakke discipline en regels. Deze beweging die is opgericht door de Engelse pedagoog Beatrice Ensor (1885-1974) en de Zwitserse pedagoog Adolphe Ferriere (1879-1960), werd ook wel de reformpedagogiek genoemd, omdat het ging om hervorming van de school. In 1927 sloot Peter Petersen zich aan bij deze beweging door het vierde congres in Locarno bij te wonen en als een van de sprekers een uiteenzetting te geven over de inrichting en werkwijze van zijn aan de Landsuniversiteit van Jena verbonden school (Broersma & Velthausz, 2008). Zo ontstond de naam: Jenaplan.
De basisstof
Eerste jenaplanschool in Nederland Jenaplan in Nederland begint in de jaren ‘50 van de vorige eeuw in Utrecht. Suus Freudenthal zoekt goed onderwijs voor haar 3 zoons en haar dochter. Ze krijgt in 1952 min of meer toevallig een exemplaar van Petersens ‘Der kleine Jenaplan’ in handen. Dit boekje is in 1927 uitgedeeld op het vierde congres in Locarno. Zij weet Gerrit Hartemink te overtuigen van het concept. Hij is schoolleider van de NHL-school aan de Laan van Nieuw Guinea in Utrecht. Hij besluit de ideeën van Peter Petersen in de praktijk te brengen, met hulp van Suus Freudenthal. Deze school zou je kunnen bestempelen als de eerste jenaplanschool van Nederland. De school is nog steeds een jenaplanschool en heet nu jenaplanschool ‘De Brug’. In 1958 richten Hartemink en Freudenthal de ‘werkgroep jenaplan’ op, de start van jenaplan in Nederland.
Freudenthal heeft jenaplan in Nederland groot gemaakt. Door haar enorme inzet zijn er steeds meer jenaplanscholen ontstaan in Nederland. Zij heeft een vertaalslag gemaakt naar de Nederlandse cultuur en naar de actualiteit. Zij heeft nadrukkelijk uitgesproken dat het concept geen vast model is, maar een visie. Het concept staat daardoor open voor nieuwe ontwikkelingen en ruimte voor schoolgebonden invulling. Suus is overleden in 1986.
